Press "Enter" to skip to content

Carl Sagan: ο άνθρωπος που ανέλαβε να μας ταξιδέψει στο Σύμπαν

Στις 9 Νοέμβρη του 1934, στο Brooklyn της Νέας Υόρκης, γεννήθηκε ένας από τους πιο χαρισματικούς ανθρώπους του 20ου αιώνα. Ο Carl Sagan, ήταν αυτός που για πρώτη φορά ενσάρκωσε το χαρακτήρα του επιστήμονα ως άλλου “Προμηθέα” στη σύγχρονη εποχή, αναλαμβάνοντας να μορφώσει το ευρύ κοινό, κάνοντάς το κοινωνό των μεγάλων επιστημονικών ανακαλύψεων και γνώστη του απέραντου χώρου μέσα στον οποίο υπάρχει κι εξελίσσεται ο πολιτισμός μας. Ο Carl Sagan ήταν από εκείνους τους επιστήμονες που είχαν καταλάβει πολύ καλά ότι προκειμένου η ανθρωπότητα να αξιοποιήσει προς το συμφέρον της τη γνώση που αποκτά για το πώς λειτουργεί ο κόσμος μέσα στον οποίο βρίσκεται, αυτή θα πρέπει να γίνεται κτήμα όλο και περισσότερων ανθρώπων.

Ένα ασυνήθιστο παιδί

Γιος του Ουκρανού μετανάστη, Samuel Sagan, που ήταν εργάτης σε ραφτάδικο και της Rachel Molly Gruber, μεγάλωσε σε μια γειτονιά με έντονο εβραϊκό στοιχείο, τυπική για τη Νέα Υόρκη των αρχών του 20ου αιώνα. Όπως ο ίδιος ο Sagan ανέφερε, μία από τις πιο σημαντικές εμπειρίες της παιδικής του ηλικίας, που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο δρόμο που ακολούθησε στην υπόλοιπη ζωή του, ήταν μια επίσκεψή του στην Παγκόσμια Έκθεση της Νέας Υόρκης, το 1939, όταν ήταν 4 χρονών. Εκεί εντυπωσιάστηκε για πρώτη φορά με επιστημονικά πειράματα που στο ευρύ κοινό μοιάζουν με μαγεία, αναρρωτώμενος “πώς μπορεί ένας ήχος να γίνεται εικόνα και το φως να γίνεται θόρυβος;”. Στο ίδιο μέρος, είδε και μια εκδήλωση, όπου μία χρονοκάψουλα που περιείχε πληροφορίες για τη ζωή στη δεκαετία του ’30, θάφτηκε στην περιοχή του Flushing Meadows, ώστε να τη βρουν οι άνθρωποι επόμενων χιλιετιών. Όπως εξομολογήθηκε αργότερα στους συναδέλφους του, αυτή η εμπειρία γέννησε και την έμπνευση της Πλάκας του Pioneer και του Χρυσού Δίσκου του Voyager.

Ξεκινώντας τη σχολική ζωή, ο Sagan άρχισε να δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το πώς λειτουργεί ο γύρω του φυσικός κόσμος. Σε ηλικία 5 ετών, έγινε μόνιμος θαμώνας της τοπικής βιβλιοθήκης, καθώς το μεγάλο του ερώτημα ήταν “τι είναι τα άστρα;”, κάτι που κανένας από τους φίλους του και τους γονείς του δε μπορούσε να απαντήσει. Σε ηλικία 6 ετών πέρασε το ποτάμι ώστε να επισκεφθεί για πρώτη φορά το Πλανητάριο Heyden, στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Νέας Υόρκης. Εκεί παρατήρησε για πρώτη φορά αντικείμενα με εξωγήινη προέλευση, όπως μετεωρίτες, καθώς και τους δεινοσαύρους και άλλα ζώα στο φυσικό τους περιβάλλον. Εκείνα τα χρόνια συνέβη και η πρώτη του επαφή με την επιστημονική φαντασία, καθώς από το 1947, σε ηλικία 13 χρονών, ξεκίνησε να διαβάζει το περιοδικό “Astounding Stories of Super-Science”.

Ξεκινώντας το Γυμνάσιο (High School) ο Sagan έδειξε από νωρίς ότι ήταν ένας μαθητής με ιδιαίτερες ικανότητες. Ωστόσο, η οικονομική κατάσταση της οικογένειάς του, που μετακόμισε στη βιομηχανική πόλη Rahway, του New Jersey, όπου βρήκε δουλειά ο πατέρας του, δεν επέτρεπαν την εγγραφή του σε κάποιο καλύτερο, ιδιωτικό σχολείο. Στο Rahway, πάντως, ο Sagan δεν άφησε καμία ευκαιρία να πάει χαμένη. Ανέλαβε πρόεδρος της λέσχης χημείας του σχολείου και έφτιαξε το δικό του εργαστήριο, μαθαίνοντας μόνος του, μέσα από μελέτη και πειράματα, τη φύση των μορίων, ενώ είχε ένα άσβηστο πάθος για την αστρονομία. Αποφοιτώντας ως πρώτος από την τάξη του (valedictorian) κέρδισε επίσης ένα βραβείο στην έκθεση, αφού η ρητορική του ικανότητα στην ανάπτυξη ενός θέματος που αφορούσε την πιθανή μελλοντική επαφή ανθρώπων με εξωγήινους, εντυπωσίασε. Σ’αυτή την έκθεση ο Sagan παρομοίασε με λεπτό και εύστοχο τρόπο αυτή την πρώτη επαφή με την ιστορική συνάντηση των Ευρωπαίων με τους ιθαγενείς κατοίκους της Αμερικής.

Οι πανεπιστημιακές σπουδές

Ο Sagan ξεκίνησε τις πανεπιστημιακές σπουδές του σε ηλικία 16 ετών στο Πανεπιστήμιο του Chicago, ένα από τα λίγα που μπορούσε να τον δεχτεί σε αυτή την ηλικία. Εκείνη την εποχή στο ίδιο πανεπιστήμιο δίδασκε ο Enrico Fermi και ο Edward Teller, που ήταν και υπεύθυνοι του Yerkes Observatory.

Συμμετέχοντας στη συγγραφή εργασιών σε ένα πλήθος επιστημονικών πεδίων, ο Sagan πήρε το πτυχίο του στη Φυσική το 1955, τελείωσε το Μάστερ το 1956 και το 1960 υποστήριξε τη διδακτορική του διατριβή, με τίτλο “Φυσικές Μελέτες των Πλανητών”. Επόπτης του διδακτορικού του ήταν ο αστρονόμος Gerard Kuiper και από εκείνη την εποχή ο Sagan δούλεψε μαζί του στο Project A119, που αφορούσε την εκτέλεση πυρηνικής δοκιμής στη Σελήνη. Η δουλειά του αυτή του έδωσε την άδεια εισόδου σε περιοχές “υψίστης ασφαλείας” στις εγκαταστάσεις της Αμερικανικής Αεροπορίας, καθώς και της NASA. Οι εργασίες του πάνω στο Project A119 δημοσιεύτηκαν το 1999, 3 χρόνια μετά τον θάνατό του, στο περιοδικό Nature.

Ο επιστήμονας του διαστήματος

Ο Sagan ξεκίνησε την επιστημονική του καριέρα ως ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Berkeley, δουλεύοντας την ίδια εποχή στην αποστολή Mariner 2, της NASA, που εστάλη στην Αφροδίτη και δημοσίευσε μια εργασία που αφορούσε τα χαρακτηριστικά της ατμόσφαιρας του “αδελφού πλανήτη” της Γης. Η δημοσίευση αυτή αποτέλεσε την αιτία δύο αστρονόμοι του Πανεπιστημίου του Harvard, οι Fred Whipple και Donald Menzel να τον προσκαλέσουν να συνεχίσει εκεί, ως επίκουρος καθηγητής, την επιστημονική του καριέρα. Έτσι, ο Sagan, από το 1963 ως το 1968 εργάστηκε στο φημισμένο πανεπιστήμιο, εποπτεύοντας πολλούς φοιτητές και παράλληλα δουλεύοντας στο Smithsonian Astrophysical Observatory, που επίσης βρίσκεται στο Cambridge της Μασαχουσέτης.

Η διάχυση του επιστημονικού του ενδιαφέροντος σε πολλά πεδία ήταν η αιτία που δεν πήρε μόνιμη θέση στο Harvard, ωστόσο, ήδη πριν από αυτή την εξέλιξη ο αστρονόμος Thomas Gold είχε προσπαθήσει να πείσει τον Sagan να συνεχίσει τις εργασίες του στο Πανεπιστήμιο Cornell, στην Ithaca της Νέας Υόρκης. Έτσι, το 1968 ο Sagan μετακινήθηκε στο Cornell, όπου έγινε μόνιμος καθηγητής το 1970 και διηύθυνε το Εργαστήριο Πλανητικών Μελετών.

Ο Sagan υπήρξε συνεργάτης του διαστημικού προγράμματος των ΗΠΑ από τα πρώτα του βήματα. Από το 1950 ήταν σύμβουλος της NASA και μία από τις αξιοσημείωτες χρεώσεις του ήταν η επιμόρφωση των αστροναυτών που θα ταξίδευαν στη Σελήνη. Η πιο φημισμένη συμβολή του ωστόσο, υπήρξε η κατασκευή δύο μηνυμάτων, που απευθύνονται σε εξωγήινους πολιτισμούς. Μία πλάκα που τοποθετήθηκε στα διαστημόπλοια Pioneer 10 και 11, καθώς και ο Χρυσός Δίσκος που φέρουν τα Voyager, αποτελούν τα κωδικοποιημένα μηνύματα που ως τώρα έχει στείλει η ανθρωπότητα πολύ έξω από το Ηλιακό Σύστημα, με την ελπίδα ότι τα όντα που θα τα ανακαλύψουν θα τα κατανοήσουν και θα μπορέσουν να βρουν τη θέση μας στο Σύμπαν, να επικοινωνήσουν μαζί μας.

Μερικές από τις εκπληκτικές επιστημονικές ανακαλύψεις

Ο Carl Sagan ήταν ένας επιστήμονας που είχε την τύχη να ζήσει σε μια εποχή που τα εργαλεία για την εξερεύνηση του διαστήματος είχαν πολλαπλασιαστεί σε σχέση με το πολύ πρόσφατο παρελθόν, έτσι μπορούσε να χρησιμοποιήσει το ιδιαίτερο ταλέντο του ώστε να φτάσει σε πολλά εξόχως σημαντικά επιστημονικά συμπεράσματα. Συνέβαλε στην ανακάλυψη των υψηλών θερμοκρασιών της Αφροδίτης, ανέπτυξε την υπόθεση ότι ο δορυφόρος του Κρόνου, Τιτάνας, θα πρέπει να έχει μια ρευστή επιφάνεια, ενό ότι ο δορυφόρος του Δία, Ευρώπη, θα πρέπει να έχει ωκεανούς νερού κάτω από την επιφάνειά της, κάνοντάς την έτσι δυνητικά κατοικίσιμη. Εξερεύνησε τις εποχικές μεταβολές στον Άρη ενώ ανέδειξε την Υπερθέρμανση της Γης ως ένα πρόβλημα με την τάση να μεταβληθεί σε κίνδυνο για την ανθρωπότητα. Υπήρξε ένας από τους πρώτους εξωβιολόγους, με τις εργασίες του που αφορούν την εξωγήινη ζωή να αποτελούν ως σήμερα το σημείο αναφοράς της επιστημονικής του έρευνας. Για το λόγο αυτό έλαβε το 1994 το Public Welfare Medal, την ύψιστη διάκριση της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ, αν και δεν έγινε ποτέ μέλος της, καθώς η ανάμιξή του με τα μέσα ενημέρωσης και την επιστημονική εκλαΐκευση οδήγησαν στο να αποκτήσει αρκετούς επιστήμονες που δεν τον έβλεπαν με καλό μάτι.

Ο σύγχρονος επιστημονικός “Προμηθέας”

Ο λόγος, ωστόσο, που ο Carl Sagan έγινε ιδιαίτερα γνωστός στο ευρύ κοινό ήταν η συμμετοχή του σε αμέτρητα προγράμματα εκλαΐκευσης της επιστήμης. Το πιο θρυλικό από αυτά, με τον τίτλο “Cosmos: A Personal Voyage”, αποτελεί μια σειρά 13 ντοκιμαντέρ που ο ίδιος παρουσίαζε και από την πρώτη προβολή του, το 1980, έφτασε στα μάτια περίπου μισού δισεκατομμυρίου τηλεθεατών, με αρκετούς από αυτούς να εμπνέονται ώστε να γίνουν αργότερα η νέα επιστημονική βάρδια όχι μόνο μιας χώρας, αλλά ολόκληρου του πλανήτη. Το βιβλίο, Cosmos, εκδόθηκε την ίδια εποχή ως συνοδευτικό των ντοκιμαντέρ.

Λίγα χρόνια πιο πριν, το 1977, ο Sagan που είχε γράψει αρκετά ακόμα βιβλία εκλαΐκευσης της επιστήμης, κέρδισε το βραβείο Pulitzer. Αυτές οι επιτυχίες μετέτρεψαν τον Sagan από έναν προικισμένο αστρονόμο σε ένα ποπ είδωλο της εποχής. Η δημοφηλία του έφτασε σε τέτοιο επίπεδο που πλέον στην αγγλική καθομιλουμένη είθισται να αποκαλείται sagan ένας πολύ μεγάλος αριθμός (τουλάχιστον 4 δισεκατομμύρια, από τη φράση του “billions and billions”).

Παράλληλα, ο Sagan ήταν ένας από τους επιστήμονες που παρενέβαινε αρκετά συχνά με τις απόψεις του που αφορούσαν τις ανθρώπινες κοινωνίες, τη χρήση της επιστήμης, τα μελλοντικά βήματα της ανθρωπότητας. Ένα από τα πιο γνωστά αποσπάσματα της σκέψης του, ίσως και αυτό που τη συμπυκνώνει καλύτερα, ήταν ένα κομμάτι της ομιλίας που έδωσε το 1994 στο Cornell, υπό τον τίτλο “Pale Blue Dot” (“Χλωμή Μπλε Κουκκίδα”). Αυτό το απόσπασμα, όπως προβλήθηκε στο τελευταίο επεισόδιο του “Cosmos”, όπως ξαναγυρίστηκε το 2014, με αφηγητή τον Neil DeGrasse Tyson, μπορείτε να δείτε στο παρακάτω βίντεο.

Ανοίγοντας το δρόμο…

Ο Carl Sagan υπήρξε εξερευνητής του διαστήματος, εμπνευστής πολλών ανθρώπων, σήμερα μεγάλων επιστημόνων, αλλά και πατέρας πολλών ιδεών για τον τρόπο που πρέπει να διαδίδεται η επιστήμη. Η “επικοινωνία της επιστήμης” (scientific communication), δηλαδή η εκλαΐκευσή της, χάρη στο Sagan και άλλους, είναι σήμερα πολύ ψηλά στη λίστα προτεραιοτήτων όλων των μεγάλων επιστημονικών και ερευνητικών ιδρυμάτων στις ΗΠΑ, ενώ με πιο αργά βήματα κατανοείται η σημασία της και στην Ευρώπη. Η παρουσία του μεγάλου αυτού “πανεπιστήμονα του διαστήματος” στον πλανήτη μας, μέχρι το θάνατό του, το 1996, σε ηλικία 62 ετών, ήταν η πιο πιστή ενσάρκωση ενός σύγχρονου επιστημονικού “Προμηθέα”, που ως ανθρωπότητα χρειαζόμαστε αρκετούς να ακολουθήσουν τα βήματά του.

Be First to Comment

Αφήστε μια απάντηση