Η βιομηχανική ανάπτυξη, η απελευθέρωση που ακολούθησε τον καταστροφικό Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, καθώς και το πέρασμα από τις γερασμένες πολιτικά κοινωνίες που τον δημιούργησαν στην πολιτική δομή των κρατών που υπήρξαν μετά το τέλος του, δημιούργησε την ανάγκη να απαντηθούν πολλά ερωτήματα για τον τύπο της ίδιας της κοινωνίας αλλά και κάθε έκφανσης της κοινωνικής ζωής. Η αλλαγή του παγκόσμιου χάρτη, η ισχυροποίηση ιδεολογιών που για πρότειναν μια απελευθέρωση που όμοιά της δεν είχε γνωρίσει η ανθρωπότητα, επέβαλλαν να δοθούν απαντήσεις σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο, για το ποια θα μπορούσε να είναι η συνέχεια για ολόκληρο τον ανθρώπινο πολιτισμό.
Αποτέλεσμα αυτής της αναζήτησης στο σχεδιασμό και τις τέχνες γενικότερα ήταν η εμφάνιση δύο αντιδιαμετρικών στυλ, με κάποια στοιχεία κοινής έμπνευσης αλλά σίγουρα με εντελώς διαφορετικό στόχο, του Art Deco και του Bauhaus. Αν και η διάρκεια της κυρίως ανάπτυξής τους ήταν μικρή, στοιχεία τους ως και χαρακτηριστικά έργα που κατατάσσονται σ’αυτά, δημιουργούνται ως τις μέρες μας, με περιόδους που η παρουσία τους είναι όλο και πιο έντονη στη δημιουργία.
Art Deco: η αισιοδοξία της πολυτέλειας
To Art Deco ξεκίνησε στο Παρίσι τη δεκαετία του 1920 και άνθισε διεθνώς, με μεγάλη εξάπλωση στις ΗΠΑ, μέχρι τη δεκαετία του 1930. Αν και η παρακμή του ξεκίνησε με τη μεγάλη κρίση του 1929, η παραγωγή που το χαρακτηρίζει συνεχίστηκε μέχρι και την εποχή του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Το είδος επηρέασε πολλές πλευρές του σχεδίου, όπως η αρχιτεκτονική, ο σχεδιασμός εσωτερικών χώρων, το βιομηχανικό σχέδιο, η μόδα και η κοσμηματοποιία, καθώς και τις εικαστικές τέχνες και τον κινηματογράφο.
Βασικά χαρακτηριστικά που βρίσκει κανείς στο σχεδιασμό του είναι το σχέδιο ακτίνων φωτός και το μοτίβο του συντριβανιού, που αμφότερα συμβολίζουν το φως και την αυγή μιας νέας εποχής. Πολλοί ουρανοξύστες, με χαρακτηριστικά παραδείγματα το Empire State Building και το Chrysler Building στη Νέα Υόρκη, σύμβολα αυτής της νέας εποχής, φέρουν αυτά τα βασικά σχέδια. Μοτίβα που δηλώνουν ταχύτητα, δύναμη και πτήση αντανακλούν τις μεγάλες καινοτομίες της εποχής, ενώ η γενική γεωμετρία του εκφράζει το σχεδιασμό των μηχανών και της νέας τεχνολογίας.
Ένα από τα βασικά στοιχεία που συναντά κανείς στο Art Deco είναι η νέα απεικόνιση της γυναίκας, που πλέον απελευθερώνεται, μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και κοινωνικοποιείται, λαμβάνοντας μέρος στην εξέλιξη, τουλάχιστον των αναπτυγμένων και ελεύθερων κοινωνιών. Από τα μέσα του Πολέμου, στις χώρες που συμμετείχαν σ’αυτόν, αυτή ήταν μια αναπόφευκτη εξέλιξη, καθώς πολλές γυναίκες πήραν θέση στην παραγωγή, αντί των ανδρών που έλειπαν στον πόλεμο. Μετά τον πόλεμο, αυτό οδήγησε σε μια αναβαθμισμένη θέση, ενώ η αισιοδοξία για το μέλλον ανέδειξε ένα νέο τύπο γυναίκας στις κοινωνίες της εποχής.
Οι ανθρώπινες μορφές γενικά δεν ακολουθούν τη ρεαλιστική φόρμα τους, φαίνονται πιο ευέλικτες και ελαστικές, με έμπνευση από τα μουσικά ρεύματα της εποχής, όπως η τζαζ, καθώς και τις χορευτικές κινήσεις που τα συνοδεύουν. Όλα τα παραπάνω στοιχεία βρίσκουν μια αρμονία με γεωμετρία που δανείζεται από αρχαιότερους πολιτισμούς, όπως η Αίγυπτος και οι πολιτισμοί της Κεντρικής Αμερικής. Τα χρώματα είναι έντονα και με ισχυρή αντίθεση, ενώ πολλές φορές η διακόσμιση χαρακτηρίζεται και από μοτίβα σε δέρμα ζώων που βρίσκει κανείς αυτά τα χαρακτηριστικά, με χαρακτηριστικότερα τη λεοπάρδαλη και τη ζέβρα.
Το ιδεολογικό στίγμα του Art Deco ήταν “πολυτέλεια για όλους”. Φόρμες που αντανακλούσαν μια αιώνια νεότητα, δυναμισμό και πάνω απ’όλα μια κοινωνία ικανή να καταναλώσει. Τα θέματά του πολλές φορές ήταν εξωτικά.
Ένας από τους πιο χαρακτηριστικούς εκπροσώπους του Art Deco θεωρείται ο Jean Dunand, Ελβετός κοσμηματοποιός, γλύπτης και σχεδιαστής εσωτερικών χώρων. Ο Dunand ενέπνευσε τα βασικά πολυτελή υλικά που χαρακτηρίζουν τα αντικείμενα (κοσμήματα, διακοσμητικά χώρου) του είδους, με έντονη την παρουσία πολύτιμων μετάλλων, όπως ασημιού και χρυσού, τα οποία συνόδευε η αντίθαση σκουρόχρωμων υλικών που τα συγκρατούσαν. Τα σχέδια συνήθως ήταν λεπτομερή και αντανακλούσαν τη γενικευμένη οικονομική άνθιση που ακολούθησε τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα κόσμήματα, παρά το γεγονός ότι είχαν απλά γεωμετρικά σχήματα πάνω τους, ήταν σύμβολα οικονομικής επιφάνειας, που απωτυπωνόταν στις έντονες χρωματικές αντιθέσεις των ακριβών υλικών τους.
Σε γενικές γραμμές, το Art Deco θεωρείται πλέον μια προέκταση του Art Nouveau, μια εξέλιξή του, παρά μια αντίθετη προσέγγιση. Ουσιαστικά αυτό που εξελίχθηκε ήταν η βαριά και λεπτομερής απεικόνιση του Art Nouveau να εξελιχθεί σε μια περισσότερο βιομηχανική και γεωμετρική απεικόνιση, με έντονες χρωματικές αντιθέσεις – μη γήινων χρωμάτων στο Art Deco.
Το Art Deco ξανασυναντάται σε περιόδους οικονομικής ευφορίας σε πολλές χώρες, με χαρακτηριστικότερη επιστροφή τη δεκαετία του 1980 στο Δυτικό Κόσμο, ακόμα κι αν τα ακριβά υλικά σ’αυτές τις περιπτώσεις αντικαθίστανται από νεότερα συνθετικά. Στην εποχή του διαδικτύου καταφέρνει να κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος, λόγω της θελκτικότητας των γραμμών του και της αισιοδοξίας που εκφράζει στις γραφικές τέχνες.
Bauhaus: ένας καλαίσθητος κόσμος για όλους
Το Bauhaus ήταν ένα προπολεμικό κίνημα που συνδίαζε την αρχιτεκτονική με τις καλές τέχνες και πρότεινε ουσιαστικά, μέσα από μια καθαρή ιδεολογική θέση, μια νέα φιλοσοφία σχεδιασμού. Αναπτύχθηκε με κέντρο τη Γερμανία, από το 1919 μέχρι το κλείσιμο της σχολής του Bauhaus από τους Ναζί, το 1932. Το κίνημα και η Σχολή ήταν πρόταση και έργο του Walter Gropius, που πίστευε ότι ο σχεδιασμός δεν είναι προνόμιο μιας μικρής κάστας, αλλά πρέπει να είναι προσιτός σε όλο τον κόσμο.
Η σχολή του Bauhaus (που σημαίνει χτίσιμο σπιτιού) ιδρύθηκε στη Βαϊμάρη και προσέλκυσε μερικούς από τους πιο εμβληματικούς καλλιτέχνες της εποχής για να διδάξουν σ’αυτή. Μεταξύ αυτών οι Paul Klee, Vassily Kandinsky, Josef Albers, Herbert Bayer και Gunta Stoltz. Η σχολή ήταν εσωτερική (οι σπουδαστές έμεναν εκεί) και φοιτούσαν άντρες και γυναίκες. Το πρόγραμμα ξεκινούσε με ένα βασικό εξάμηνο θεμελιωδών στοιχείων πάνω στα σχήματα και τα υλικά, πριν προχωρήσει στην εξειδίκευση μέσω εργαστηρίων σε σχεδιαστικά projects.
Το Bauhaus είχε σκοπό να δημιουργήσει τέχνη από καλλιτέχνες που δεν προέρχονται μέσα από ένα ταξικό σύστημα, απελευθερωμένους από οικονομικά δεσμά, ικανούς να παράγουν τέχνη για τις μάζες. Δεξιότεχνα σχέδια και μινιμαλιστικός σχεδιασμός συνδιάζονταν με μια όμορφη τεχνική ώστε να προτείνουν κάτι που θα ήταν αισθητικά καλό, εργονομικό και δυνατό να παραχθεί μαζικά. Οι αρχές του ήταν ο σχεδιασμός να είναι ειλικρινής, το σχήμα να ακολουθεί τη χρήση, ενώ πολλές φορές το σχεδιαστικό αποτέλεσμα προερχόταν από συλλογική εργασία. Εκπροσωπούσε αυτό που χρειαζόταν μια νέα κοινωνία, στην εποχή των μηχανών και της βιομηχανίας, συνδιάζοντας το μοντέρνο όχι τόσο με την εικόνα του, αλλά με την πρακτικότητά του.
Το Bauhaus ήταν ανοιχτό στη χρήση πολλών υλικών, κρατώντας ως κύριο χαρακτηριστικό το μινιμαλισμό και την αποφυγή περιττών λεπτομερειών στη σχεδίαση. Η γραμμή του ήταν η αναζήτηση της εξέλιξης της γεωμετρίας των αντικειμένων, χωρίς να δίνεται ιδιαίτερο βάρος στην εσωτερική δομή του αντικειμένου, αλλά στην εργονομία και το συμβολισμό του.
Μία από τους πρωτοπόρους του Bauhaus ήταν η Marianne Brandt, Γερμανίδα ζωγράφος, γλύπτρια, φωτογράφος και σχεδιάστρια, που φοίτησε στη Σχολή του Bauhaus και έγινε επικεφαλής του τμήματος ανάπτυξης μεταλλικών αντικειμένων. Τα έργα της που αποτελούν προτάσεις για οικοσυσκευές (λάμπες, τασάκια, τσαγιέρες κ.α.) χαρακτηρίζονται ως μνημεία του σύγχρονου βιομηχανικού σχεδιασμού. Εκτός αυτού, πλούσιο έργο άφησε και στους πειραματισμούς της με τη φωτογραφία που αναδείκνυε ένα σύμβολο μιας νέας δυνατής και ανεξάρτητης Νέας Γυναίκας του Bauhaus.
Το Bauhaus έχει ενσωματωθεί σε μεγάλο βαθμό στην τυπογραφία, όπου η πρακτικότητα του σχεδιασμού και η καθαρότητα των γραμμών είναι βασικό ζητούμενο, με αποτέλεσμα να βρίσκεται ουσιαστικά μέσα στην καθημερινή μας ζωή μέχρι σήμερα. Ακόμα, τα χαρακτηριστικά που ακολουθούν την ανάπτυξη της βιομηχανίας, αποπνέουν μια καινοτόμα αίσθηση που είναι πολύ χρήσιμη στη διαφήμιση. Ωστόσο, κερδίζει έδαφος όταν η μέση τάξη αποβάλει την ανάγκη να ξοδέψει υπέρογκα ποσά για αντικείμενα που η χρηστική τους σημασία μένει η ίδια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της αντίληψης είναι η γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία.
Σύγκριση
Το Bauhaus και το Art Deco αναπτύχθηκαν την ίδια περίοδο, αλλά είναι δύο εντελώς διαφορετικές προσεγγίσεις στο σχεδιασμό. Το Art Deco είχε σκοπό την ανάδειξη της πολυτέλειας μέσα από τη γεωμετρία ενώ το Bauhaus είχε σκοπό την απλότητα και την πρακτικότητα των δημιουργιών του. Τα έργα του Art Deco είναι χαρακτηριστικά υψηλής κοινωνικής θέσης, κάτι που αντανακλάται και στη χρήση πολύ ακριβών υλικών, με αρκετές υπερβολές στη σχεδιαστική πολυπλοκότητα, ενώ το Bauhaus είναι σύμβολο του προσιτού αντικειμένου, με καθαρές γραμμές, που δε φορτώνουν το χώρο και η κατασκευή τους μπορεί να γίνει πολύ πιο γρήγορα και σε μεγάλο αριθμό. Αμφότερα θεωρούνται είδη που ενέπνευσαν και επηρέασαν το Μοντερνισμό.
Comments are closed.