Press "Enter" to skip to content

Χτίζοντας το νέο κόσμο

Η ανθρωπότητα ανέκαθεν βασιζόταν στην ενέργεια για να αναπτυχθεί. Από τα προϊστορικά χρόνια, ο βασικός διαχωρισμός μεταξύ ζώου και ανθρώπου ήρθε από τη χρήση της φωτιάς για την κατανάλωση μαγειρεμένου φαγητού. Τις χιλιετίες που ακολούθησαν τη Νεολιθική Εποχή, οι ανεπτυγμένοι πολιτισμοί, όπως ο αρχαίος Ελληνικός και ο Αιγυπτιακός, αξιοποίησαν τη βαρύτητα, τη θερμότητα του Ήλιου ή την αιολική ενέργεια προκειμένου να κατασκευάσουν μηχανές που θα βελτίωναν την ποιότητα της καθημερινής ζωής ή θα έδιναν πλεονέκτημα στους στρατούς κατά τη διάρκεια πολέμων. Το 18ο αιώνα, κατά τη βιομηχανική επανάσταση, η κατασκευή μηχανών και ο έλεγχός τους από ανθρώπους με σκοπό τη συλλογική παραγωγή αγαθών και παροχή υπηρεσιών, γενικεύθηκε. Τότε μπήκαν στο παιχνίδι καινούρια μέσα για την άντληση ενέργειας, όπως ο άνθρακας, το πετρέλαιο, αργότερα το φυσικό αέριο και τελευταία η πυρηνική ενέργεια, που γνωρίζει ιδιαίτερη άνθιση σήμερα με την παράλληλη πρόοδο της επιστήμης.

Παράλληλα όμως, η χρήση και η παραγωγή ενέργειας είναι η ζωογόνος και κινητήριος δύναμη της οικονομίας. Αξίζει μόνο να σκεφτούμε πόσα βήματα μεσολαβούν από τη φυσική πηγή του καυσίμου στην κιλοβατώρα που απολαμβάνουμε με άνεση στο σπίτι μας: συλλογή του φυσικού πόρου, επεξεργασία, μετατροπή σε ενέργεια, εγκατάσταση ενεργειακών συστημάτων. Μόνο στην Αμερική, 6.4 εκατομμύρια άνθρωποι εργάζονται στον τομέα της ενέργειας [1]. Όλοι αυτοί δημιουργούν ένα ανοιχτό σύνολο θέσεων εργασίας, δηλαδή ένα δυναμικό ιστό απασχόλησης που ανοίγεται ακόμα και σε άλλα θεματικά πεδία, όπως η επιστήμη και η πολιτική. Ακόμη, επάνω από τις μονάδες που εργάζονται στον τομέα της ενέργειας υπάρχουν και εκείνοι που κατέχουν τους ενεργειακούς πόρους. Στην ουσία, εκείνοι ρυθμίζουν σήμερα όχι μόνο την άντληση, αλλά και τη διανομή τους, με αποτέλεσμα να έχουν το συνολικότερο έλεγχο του συνεχώς κουρδιζόμενου ρολογιού της οικονομίας.  Για να δούμε ακόμη πιο διαισθητικά τη σύνδεση της ενέργειας και της οικονομίας, μπορούμε να ρίξουμε μία ματιά στο συσχετισμό της κατανάλωσης ενέργειας με το δείκτη ανθρώπινης ανάπτυξης [2].

Παρατηρούμε ότι όσο μεγαλύτερη είναι η κατανάλωση ενέργειας ανά άτομο, τόσο υψηλότερο το βιοτικό επίπεδο. Επομένως, βλέπουμε και από αυτήν τη σκοπιά τη σύνδεση της ενέργειας με τη ροή του χρήματος, αφού μία υψηλή ποιότητα ζωής συνδέεται με τη μεγάλη κατανάλωση και άλλων αγαθών, παραδείγματος χάριν, τεχνολογικής φύσης. Πάντα όμως, όσο το επιτρέπουν οι ρυθμιστές της οικονομίας. Έτσι λοιπόν, η πρόοδος όλης μας της κοινωνίας, που είναι χτισμένη επάνω στην ζήτηση και την κατανάλωση, είναι βασισμένη στην ενέργεια και σε αυτούς που αποφασίζουν για τη διάθεσή της.

Οραματιζόμενος την πρόοδο του ανθρώπινου πολιτισμού, ο Σοβιετικός επιστήμονας Nikolai Kardashev, το 1964, όρισε την πρόοδο του ανθρώπινου είδους με βάση την ποσότητα ενέργειας που χρησιμοποιεί. Σύμφωνα με την κλίμακα αυτήν, που αργότερα πήρε τιμητικά το όνομά του, υπάρχουν τριών ειδών πολιτισμοί: ο πλανητικός, ο αστρικός και ο γαλαξιακός πολιτισμός. Συγκεκριμένα, ο πλανητικός πολιτισμός (βαθμίδας 1) αξιοποιεί όλη την ενέργεια του πλανήτη στον οποίο ανήκει, ο αστρικός (βαθμίδας 2), την ενέργεια του κοντινότερου σε αυτόν άστρου, ενώ ο γαλαξιακός (βαθμίδας 3) κάνει χρήση της ενέργειας του γαλαξία στον οποίο βρίσκεται. Υπάρχουν βέβαια αρκετές εξελίξεις αυτής της κλίμακας, σύμφωνα με μία από τις οποίες θα μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε ακόμα και την ενέργεια όλου του Σύμπαντος. Ωστόσο, για τους σκοπούς αυτού του άρθρου, ας επικεντρωθούμε σε κάτι πιο… προσιτό.

Εμφανώς, ο δικός μας πολιτισμός δεν έχει φτάσει ακόμα στο πρώτο επίπεδο, καθώς δεν είμαστε καν κοντά στο να κάνουμε χρήση όλων των ενεργειακών πόρων του πλανήτη μας. Αυτό θα σήμαινε να αυξήσουμε την παραγωγή ενέργειας μας κατά 100.000 φορές. Σύμφωνα με τον Αμερικανό αστροφυσικό Carl Sagan, η “ενεργειακή βαθμίδα” του δικού μας πολιτισμού είναι ακόμα στο 0.73. Για την ακρίβεια, σύμφωνα με τον Αμερικανό φυσικό Michio Kaku, θα μας πάρει περίπου 100-200 χρόνια για να γίνουμε πλανητικός πολιτισμός. Για αρχή όμως, ας διευκρινίσουμε για τι είδους ενέργεια μιλάμε. Ο Kardashev λέει, πως, προκειμένου να θεωρηθούμε πλανητικός πολιτισμός, θα πρέπει να φτάσουμε σε επίπεδο να αξιοποιούμε όλους τους ενεργειακούς πόρους του πλανήτη μας: πετρέλαιο, φυσικό αέριο, άλλους υδρογονάνθρακες, άνθρακα, αιολική, ηλιακή, γεωθερμική, πυρηνική ενέργεια και οποιαδήποτε άλλη πρωτοποριακή τεχνολογία βρίσκεται στα πρώτα στάδια ανάπτυξης αυτήν τη στιγμή, όπως για παράδειγμα, η καύση υδρογόνου.

Πού χρησιμοποιούμε όμως την ενέργεια στην καθημερινή μας ζωή; Χρειαζόμαστε ενέργεια για να κρατήσουμε ζωντανό ένα σπίτι, μία επιχείρηση, να κρατήσουμε σε κίνηση τα μέσα μεταφοράς και τις βιομηχανίες μας. Για να ζεσταίνουμε και να ψύχουμε τους χώρους μας, να φωτίζουμε τα κτίριά μας, να οδηγούμε τα αυτοκίνητά μας και να φτιάχνουμε προϊόντα που οδηγούνται στην κατανάλωση. Όμως, αν το καλοσκεφτούμε, η ενέργεια δε διανέμεται ισότιμα προς τις ανάγκες όλων. Δε μας ενδιαφέρει να μετρήσουμε όμως πόσο ισότιμα κατανέμεται η ενέργεια από το ποιες χώρες έχουν τη μεγαλύτερη ή τη μικρότερη κατανάλωση, αλλά από το πώς συγκρίνεται η κατανάλωση ενέργειας ανά άτομο του κάθε ατόμου σε κάθε χώρα ως προς τον παγκόσμιο μέσο όρο. Ο παγκόσμιος μέσος όρος είναι 309 W / άτομο. Οι χώρες κάτω από τον μέσο όρο αυτό είναι είτε Αφρικανικές χώρες, είτε χώρες με μακρά στρατιωτική παρουσία, εμπόλεμες ζώνες και χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ. [3]

Άρα, τι σημαίνει να γίνουμε πλανητικός πολιτισμός εάν η κατανομή της ενέργειας δεν είναι δίκαιη και ισότιμη; Οι ραγδαίες τεχνολογικές ανακαλύψεις που θα ακολουθήσουν και η πρόσβαση σε υπηρεσίες που βελτιώνουν το βιοτικό επίπεδο δε θα είναι προνόμιο της κάθε μονάδας στο σύνολο που λέγεται ανθρωπότητα. Θα είναι προνόμιο μόνο αυτού που έτυχε να γεννηθεί κάπου όπου υπάρχουν μηχανισμοί άντλησης του νερού, που το σχολείο του έχει φως, αυτού που οι βόμβες δεν απειλούν τη φυσική του ύπαρξη και η ανέχεια δεν υποσκάπτει την εξέλιξή του σε ένα μέλος της κοινωνίας με ίσες ευκαιρίες. Με άλλα λόγια, τι να κάνουμε έναν πλανητικό πολιτισμό “μπαλόνι” στον οποίο θα συντηρείται μία “ισορροπία” ισχύος από τον έχοντα στο μη έχοντα; Παγκόσμιος πολίτης δεν υπάρχει. Το μικρό κοσμικό μας σπίτι, μέσα στην απεραντοσύνη του γαλαξία μας, είναι ακόμη διχασμένο σε τυχερούς και άτυχους. Και σε αυτούς, βέβαια, που υποθάλπτουν αυτήν την πόλωση.

Πριν αρχίσουμε λοιπόν τις συζητήσεις περί επέκτασης σε άλλους κόσμους πέρα από τη Γη, περί στροφής σε ανανεώσιμους πόρους στις πλανητικές αποικίες και φθηνή ενέργεια, είναι αναγκαίο να δούμε πώς θα θέσουμε τα θεμέλια για μία κοινωνία δίκαιη. Όπου όλοι θα έχουμε τις ίδιες ευκαιρίες για να προσφέρουμε στην εξέλιξη του είδους και η αξία του σεβασμού προς την ανθρώπινη ύπαρξη δε θα μένει στα κατάστιχα των “βασικών αρχών” των “ανθρωπιστικών” οργανώσεων και των “μη πολιτικών θεσμών” σε κάποιο σκονισμένο συρτάρι.

[1] https://www.energy.gov/sites/prod/files/2017/01/f34/2017%20US%20Energy%20and%20Jobs%20Report_0.pdf

[2] Safa H., International Journal of Energy Economics and Policy, 2017, 7(2), 287-295

[3] https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_electricity_consumption

Η αρχική πηγή των δεδομένων έχει μεταφερθεί σε άλλη διεύθυνση που δεν παρέχεται ως ανακατεύθυνση.