40 χρόνια μετά από τη συγγραφή ενός από τα πιο όμορφα βιβλία όλων των εποχών, του θρυλικού πλέον Cosmos, του Carl Sagan, το εγχείρημα να γραφτεί η …συνέχειά του είναι σίγουρα μια τεράστια πρόκληση και ένας στόχος πολύ υψηλός. Ο Carl Sagan, με το opus magnum της επιστημονικής εκλαΐκευσης, έθεσε τον πήχη δυσθεώρητα ψηλά, αφήνοντας ένα βιβλίο που μπορεί να γίνει κατανοητό από τον καθένα και που γέννησε ως τώρα γεννιές επιστημόνων. Όχι αδίκως, βρίσκεται μέσα στη λίστα του Αμερικανικού Κογκρέσου με τα “88 βιβλία που διαμόρφωσαν την Αμερική”.
40 χρόνια αργότερα, μετά από την κυκλοφορία του πρώτου εκείνου βιβλίου και της αντίστοιχης τηλεοπτικής σειράς, για τα οποία ο Carl Sagan αφιέρωσε 2 χρόνια για την προετοιμασία τους, κυκλοφορεί ένα δεύτερο βιβλίο που θα αποτελέσει και το περιεχόμενο ενός τρίτου κύκλου επεισοδίων του “τηλεοπτικού” Cosmos, το οποίο παρουσιάζει ο Neil DeGrasse Tyson. Συγγραφέας αυτού του εγχειρήματος είναι η Ann Druyan, γυναίκα του Carl Sagan, η οποία είχε συμμετοχή στην προετοιμασία του μηνύματος του Voyager, καθώς και σε μια σειρά έργων επιστημονικής εκλαΐκευσης του Sagan, ιδιαιτέρως στο Cosmos, που ήταν το “πνευματικό τους παιδί”.
Η Druyan στο βιβλίο αυτό ισορροπεί επικίνδυνα ανάμεσα σε μια συνέχεια της παρουσίασης της σημασίας της επιστήμης στον ανθρώπινο πολιτισμό, το παρελθόν και το μέλλον του, καθώς και τη συμβολή του Carl Sagan σ’αυτή αλλά και στην προσωπική τους ζωή, θέλοντας να αφήσει ένα “δώρο” στη μνήμη και προς τιμήν ενός ανθρώπου που έζησε τόσο κοντά της και αποτελεί προσωπικότητα-ορόσημο για αμέτρητους άλλους που εμπνεύστηκαν από αυτόν, ακόμα κι αν δεν τον γνώρισαν ποτέ από κοντά.
Το βιβλίο θα μπορούσε να χωριστεί σε 2 διακριτά μέρη, όπου η αφήγηση αλλά και η ανάλυση των σκέψεων έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά και διαφορετικό περιεχόμενο.
Το πρώτο μισό του βιβλίου ασχολείται πολύ έντονα με την ανάπτυξη της ζωής στη Γη, την ανάπτυξη του ανθρώπινου πολιτισμού, φέρνοντας ιστορικά παραδείγματα συμπεριφορών, προσπαθώντας να κάνει “χειροπιαστή” κάθε επιστημονική έννοια. Ωστόσο, αυτό γίνεται σε αρκετές περιπτώσεις με έναν τρόπο που φλερτάρει με τα όρια της παρερμηνείας. Η Druyan αν και γράφει αυτά τα κεφάλαια ως ιστορικός, δεν είναι ιστορικός, με αποτέλεσμα η προσωπική κρίση από την εξέλιξη της δικής της ιδεολογικής ταυτότητας στις δεκαετίες της δικής της ζωής να μειώνει το κριτήριο με το οποίο εξηγεί τα γεγονότα, που ξεφεύγουν από τα πλαίσια της επιστημονικής συμβολής και καταπιάνονται με σοβαρά ιστορικά γεγονότα του 20ου αιώνα, που αποτελούν ακόμα αντικείμενο ιδεολογικής αντιπαράθεσης.
Είναι χαρακτηριστικό ότι στην εξιστόρηση της περιπέτειας του Nikolai Ivanovich Vavilov, ενός επιστήμονα που πέρασε μέσα από την περίοδο πυρός και σιδήρου του εμφυλίου πολέμου της νεαρής ΕΣΣΔ του ’30 μέχρι να θεωρηθεί ένας από τους κορυφαίους Σοβιετικούς επιστήμονες, από το ίδιο το σοβιετικό κράτος, υπάρχουν πολλές αναφορές σε γεγονότα που μπορούν ως τώρα να στηριχτούν μόνο σε μεμονωμένες μαρτυρίες τρίτων, αφήνοντας σε πολύ δεύτερη μοίρα την εξελιχτική αντιμετώπιση του περιεχομένου της επιστήμης από ένα κράτος που αντιμετώπιζε συγκεκριμένα ευρήματα με δυσπιστία υπό συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες.
Αντίστοιχα προβληματική και ελλειματική είναι και η εξιστόρηση των γεγονότων που οδήγησαν στην κατασκευή της πρώτης πυρηνικής βόμβας, καθώς και το ρόλο της προμετωπίδας των επιστημόνων που συμμετείχαν σε αυτή την προσπάθεια, με σημαντική υποβάθμιση της ιδεολογικής στάσης του J.R. Oppenheimer.
Αντίστοιχα επιφανειακή είναι και η αντιμετώπιση των διαφόρων “κοινωνικών διεργασιών” του ζωικού βασιλείου, στο πρώτο μέρος, αφού πολλές φορές αυτά αντιμετωπίζονται με ευθεία προβολή στο ανθρώπινο είδος, αφήνοντας κατά μέρους τη διαφορά στην κριτική ικανότητα που αυτό έχει αποκτήσει μέσα από τη θέση του στη βιολογική εξέλιξη.
Ωστόσο, όσο κι αν προκαλεί προβληματισμό το πρώτο μέρος του βιβλίου, το οποίο αφήνει την αίσθηση μιας ανολοκλήρωτης προσπάθειας, άλλο τόσο εμπνευσμένο είναι το δεύτερο μέρος του.
Η Druyan στο δεύτερο κομμάτι αφήνει κατά μέρους αυτό που δεν είναι, δηλαδή ιστορικός, και κάνει αυτό που γνωρίζει καλύτερα από πολλούς, δηλαδή δημιουργική εκλαΐκευση. Ξεκινώντας από εκεί που σταμάτησε ο Carl Sagan το 1980 ξανανοίγει την Encyclopedia Galactica, ξεκινάει την εξιστόρηση της ανακάλυψης νέων κόσμων εκ μακρώθεν, αναφέρει ιστορίες επιστημόνων που αξιοποίησαν την πολιτική ισχύ για να επεκτείνουν τις ανθρώπινες δυνατότητες και καταλήγει σε ένα εκπληκτικό ταξίδι σε κόσμους που δε γνωρίζαμε μέχρι τη δύση του 20ου αιώνα.
Το διαστημικό σκάφος του Sagan, ο “Θεόδωρος” αποκτά πλέον Πολυνησιακό όνομα και ακολουθώντας αρχαία ένστικτα ταξιδιωτικής επιβίωσης οδηγεί την ανθρωπότητα σε κόσμους που σήμερα μπορούμε μόνο να δούμε αξιοποιώντας την αιχμή της τεχνογνωσίας μας. Την ίδια στιγμή, αφήνει και την αισιόδοξη εμπειρία της όσο αφορά την εξέλιξη της εξίσωσης του Drake, σε ό,τι αφορά την ανθρωπότητα. Εκεί που ο Carl Sagan άφηνε ένα ερωτηματικό, η Druyen έρχεται να προσθέσει ένα μικρό θετικό πρόσημο, παραθέτοντας την πρόσφατη ιστορική εμπειρία της παγκόσμιας αλλαγής αντιμετώπισης της διαχείρισης του πλανήτη.
Έτσι, στο τέλος παρουσιάζει τη δική της εκδοχή της εγκυκλοπαίδειας, που είναι ένα ολόκληρο μουσείο, ένα θεματικό πάρκο, με όλα τα είδη που υπήρξαν στο δικό μας αλλά και σε άλλους κόσμους, για να αφήσει και στον αναγνώστη μια πολύ γλυκιά γεύση, ποτισμένη με την ίδια έμπνευση που έγραφε ο Carl Sagan το δικό του “έπος” 40 χρόνια νωρίτερα.
Comments are closed.