Αποφάσισα σε μερικές σελίδες να μοιραστώ μια κουβέντα, αυτή που θα έκανα βγαίνοντας από ένα σινεμά, κουβέντες που έχουν λείψει, μαζί με ταινίες που έχουν λείψει. Άραγε η τέχνη μπορεί καθώς απομακρυνόμαστε από τις μεγάλες ιδεολογικές τομές του 20ου αιώνα να δημιουργήσει ένα νέο μεγαλειώδες περιεχόμενο καθώς βαδίζουμε προς τα μέσα του 21ου; Αυτό ήταν η μεγάλη αγωνία τη δεκαετία του 1990, που εκφράστηκε μέσα από μια εξαιρετική τριλογία του Θεόδωρου Αγγελόπουλου, η οποία κέρδισε ένα μεγάλο βραβείο στις Κάννες το 1995, ένα Χρυσό Φοίνικα το 1998, κι εμένα στο σινεμά.
Δεν είμαι κριτικός κινηματογράφου, αλλά ήθελα πολύ να μοιραστώ τις σκέψεις μου και όσα καταλαβαίνω βλέποντας αυτές τις ταινίες. Θεωρώ ότι το γεγονός ότι μπόρεσαν και δημιούργησαν αυτές τις σκέψεις στο δικό μου το κεφάλι, ότι χώρεσαν κάμποσους συμβολισμούς και ένα ιδεολογικό περιεχόμενο, σίγουρα είναι ένα δείγμα ότι κάτι αντίστοιχο θα έκαναν και σε άλλους που τις παρακολούθησαν. Τα άρθρα αυτά λοιπόν μιλάνε για όσους έχουν δει τις ταινίες και θέλουν να τις συζητήσουν, να ακούσουν την άποψη κάποιου που “τους απαντάει με την ίδια μουσική” αλλά και αυτούς που απλά ψάχνουν ένα κίνητρο για να τις δουν.
1. Το Μετέωρο Βήμα του Πελαργού
Με το “Μετέωρο Βήμα του Πελαργού” [ο Αγγελόπουλος] ανοίγει τη μεγάλη αφήγηση των γεγονότων αλλά και των προβληματισμών του τέλους του 20ου αιώνα, αναφέροντας ως αφορμή της αναζήτησης αυτής, μια κτηνωδία. Τότε, όπως και σήμερα, άνθρωποι πνίγηκαν μέσα στη θάλασσα που άλλοι ταξιδεύουν, επειδή αναζητούσαν ένα σπίτι, μακριά από αυτό που ως τότε είχαν για σπίτι. Με το άνοιγμα του φιλμ το ερώτημα εμφανίζεται ξεκάθαρο, “γιατί να θέλει να φεύγει κανείς;”, ψάχνοντας τους αγνοούμενους εκείνους λόγους των ασταμάτητων ξεριζωμών στους αιώνες της ανθρώπινης εκμετάλλευσης. Τότε πνίγηκαν επειδή κάποιοι δεν τους δέχθηκαν, λες και μπορεί κάποιος να αποφασίζει για το αν θα ζήσει ή θα πεθάνει κανείς, για το πώς θα ζήσει και πώς θα πεθάνει. Και όμως, το 1991 σηματοδότησε την προσωρινή νίκη ενός κόσμου που αυτό είναι εφικτό.
2. Το Βλέμμα του Οδυσσέα
Πόσο σημαντικό μπορεί να είναι το πρώτο βαλκανικό φιλμ, που γυρίστηκε περί το 1905; Στην αναζήτησή της ιστορικής αλήθειας, μέσα σε ένα περιβάλλον που όλοι έχουν βαλθεί να τη βιάσουν, το “βλέμμα του Οδυσσέα” είναι η αφήγηση της αναζήτησης ενός φιλμ που τη συμβολίζει, για την ακρίβεια 3 μπομπίνων. Αυτές οι τρεις μπομπίνες ανήκουν στο υλικό των πρωτοπόρων της κινηματογράφησης στα Βαλκάνια, των αδελφών Γιαννάκη και Μίλτου Μανάκη, που δημιούργησαν κυρίως στο Μοναστήρι, τη σημερινή Βίτολα της Βόρειας Μακεδονίας. Η ανακάλυψη του υλικού και η εμφάνιση του φιλμ αποτελεί ουσιαστικά τη δυνατότητα να κοιτάξει κανείς πίσω στο βαλκανικό παρελθόν, σε μια εποχή που δεν υπήρχε κανένα από τα σύνορα του τέλους ενός αιώνα που είχε Βαλκανικούς πολέμους, Παγκόσμιους Πολέμους, καθώς και ένα πόλεμο του διαμελισμού μιας χώρας που δεν υπάρχει πια.
3. Μια αιωνιότητα και μια μέρα
Η αρχή της δικής μου ζωής ξεκίνησε με το τέλος του 20ου αιώνα και οι πρώτες μου αναζητήσεις στην τέχνη αλλά και την ιδεολογία συνέπεσαν με το ιδεολογικό αλαλούμ της διαχείρισης της μεγάλης απογοήτευσης που υπήρξε στην τελευταία δεκαετία του περασμένου αιώνα. Εκτός αυτού, η εμφάνιση των κινηματογραφικών έργων συνέβη με τέτοιο τρόπο ώστε το πρώτο από όλα αυτά που μπόρεσα να παρακολουθήσω να είναι το τελευταίο της τριλογίας. Αυτό το γράφω γιατί προφανώς παίζει ρόλο στον τρόπο που καταγράφω την ερμηνεία του νοήματος της ταινίας, όπως εγώ το έχω εισπράξει και κατανοήσει. Σινεμά άλλωστε δεν είναι μόνο η εικόνα πάνω στο πανί, είναι ολόκληρη η εμπειρία, ο τόπος, η αίθουσα, ο κόσμος, η συζήτηση πριν και μετά, όλα αυτά με επίκεντρο το καλλιτεχνικό έργο.