Στο σύμπαν υπάρχουν 100 δισεκατομμύρια γαλαξίες, ο καθένας, με 100 δισεκατομμύρια έως και 1 τρισεκατομμύριο αστέρια να φωλιάζουν στο εσωτερικό του. Σχετικά πρόσφατα, με τη συμβολή του τηλεσκοπίου Kepler, μάθαμε ότι όχι μόνο οι αστέρες, αλλά και οι πλανήτες είναι εξίσου κοινοί στο απέραντο διάστημα που μας περιβάλλει. Αυτό σημαίνει ότι, στατιστικά, η εξωγήινη ζωή θα έπρεπε να είναι ένα αρκετά συχνό φαινόμενο στο Σύμπαν. Με μία τέτοια δήλωση ωστόσο, έρχεται ένα εύλογο ερώτημα: Τότε γιατί δεν έχουμε εντοπίσει ακόμα εξωγήινους; Πάμε να βάλουμε λίγα μαθηματικά μέσα σε αυτήν την ερώτηση, για να υπολογίσουμε ποιος είναι ο αριθμός των ανεπτυγμένων πολιτισμών στο Σύμπαν με τους οποίους θα μπορούσαμε να επικοινωνήσουμε:
Στο δεξί μέλος της παραπάνω εξίσωσης, έχουμε τους εξής παράγοντες: τη συχνότητα δημιουργίας αστεριών στο γαλαξία μας, που είναι από 1 έως 10 ανά έτος, το ποσοστό των αστέρων αυτών που έχουν πλανήτες, που είναι κοντά στο 100%, τον αριθμό πλανητών που μπορούν να υποστηρίξουν ζωή ανά κάθε τέτοιο αστέρα, που είναι από 1 έως 5, το ποσοτό των πλανητών αυτών στους οποίους αναπτύσσεται τελικά ζωή (έρευνες σχετικά με τη αβιογέννεση δείχνουν ότι αυτό το ποσοστό μπορεί δυνητικά να φτάσει το 100%, αλλά ο αριθμός βασίζεται καθαρά σε εικασίες), το ποσοστό των πλανητών αυτών στους οποίους αναπτύσσεται ευφυής ζωή (οι διάφορες θεωρίες δίνουν όλο το εύρος ποσοστών, που σχετίζονται κυρίως με το τι είδους ευφυία αναζητούμε, βλ. συμπαντικοί πολιτισμοί), το ποσοστό των πλανητών αυτών στους οποίους αναπτύσσεται ζωή αρκετά εξελιγμένη ώστε να την εντοπίσουμε (πολύ αβέβαιο) και τέλος τη διάρκεια εκπομπής σημάτων του πολιτισμού στο διάστημα ώστε να τους εντοπίσουμε, που οι ιστορικοί δίνουν σε περίπου 400 χρόνια.
Αυτό το όμορφο και απλό θεωρητικό πλαίσιο συνοψίζεται στην παραπάνω εξίσωση που ονομάζεται εξίσωση του Drake. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι ο αριθμός των πολιτισμών με τους οποίους θα μπορούσαμε να επικοινωνήσουμε κυμαίνεται από λιγότερο από 1 έως μερικά εκατομμύρια. Με άλλα λόγια, είτε είμαστε μόνοι μας, είτε δεν είμαστε καθόλου σπάνιοι και θα έπρεπε να έχουμε ήδη βρει μία διαστημική παρέα. Ωστόσο, ο εντοπισμός κάποιας εξωγήινης μορφής ζωής δεν έχει καταστεί εφικτός μέχρι στιγμής. Η αντίφαση μεταξύ του αναμενόμενου αριθμού ανεπτυγμένων εξωγήινων πολιτισμών και των παρατηρήσεών μας ονομάζεται παράδοξο του Fermi.
Πριν πάμε όμως να συζητήσουμε πιθανές εξηγήσεις για το παράδοξο του Fermi, αξίζει να εξετάσουμε κατά πόσο οι αριθμοί μας είναι αξιόπιστοι. Προς το παρόν, κάποια από αυτά τα νούμερα στηρίζονται σε παρατηρήσεις, ενώ άλλα σε καθαρές θεωρίες. Για παράδειγμα, οι αισιόδοξοι του προβλήματος, θεωρούν ότι η ζωή θα αναπτυχθεί οπωσδήποτε οπουδήποτε υπάρξουν οι εκάστοτε ευνοϊκές συνθήκες και πως εάν αναπτυχθεί, τότε σίγουρα θα είναι ευφυής, σύμφωνα με τη Θεωρία της Εξέλιξης. Ακόμη, προσθέτουν πως είναι αδύνατο να υπάρχουν για πολλά χρόνια χωρίς να εκπέμψουν κάποιο σήμα (από ραδιόφωνο, τηλεόραση ή κάποια αντίστοιχη εξωγήινη τεχνολογία) ή να προσπαθήσουν οι ίδιοι να επικοινωνήσουν με άλλους πολιτισμούς. Ωστόσο, στην πραγματικότητα, μπορούμε να συζητάμε μόνο για εύρος τιμών στους παράγοντες που περιγράψαμε πιο πάνω και όχι ακριβείς τιμές. Γιατί όχι; Πέρα από τα μέσα επικοινωνίας μας τα οποία μπορεί να είναι πρωτόγονα, η μεγάλη πιθανότητα εντοπισμού εξωγήινων πολιτισμών μπορεί να περιορίζεται από τα λεγόμενα φίλτρα της ανάπτυξης της ζωής. Με άλλα λόγια, ο δικός μας πολιτισμός μπορεί ήδη να έχει περάσει από εμπόδια τα οποία δεν έχουν περάσει άλλοι πολιτισμοί: εποχή των παγετώνων, πτώση μετεωριτών κτλ. Ακόμη, μπορεί να βρισκόμαστε πιο κοντά στην καταστροφή από όσο πιστεύουμε και να μην επιβιώσουμε μελλοντικά φίλτρα, πχ. έναν πυρηνικό πόλεμο ή την κλιματική αλλαγή.
Σε κάθε περίπτωση, όσο ελκυστικό και αν είναι ένα τόσο απλό θεωρητικό πλαίσιο, δυστυχώς δεν αντικατοπτρίζει την αντικειμενική πραγματικότητα. Πάντα είναι πιο πρακτικό να διαιρούμε ένα μεγάλο ερώτημα σε μικρότερα, για τα οποία μπορούμε να συλλέξουμε δεδομένα πιο εύκολα, όμως στην προκειμένη περίπτωση ένας υπολογισμός ακριβείας πρέπει να λάβει υπόψην του ακόμη και το γεγονός ότι η εξωγήινη ζωή μπορεί να μην είναι όπως τη φανταζόμαστε. Στην πραγματικότητα, σε όσα συζητήσαμε παραπάνω έχουν γίνει πολλές υπόγειες υποθέσεις: οτι α) η εξωγήινη ζωή θα επικοινωνεί μέσω ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας, β) η εξωγήινη ζωή έχει περιορισμό στις συνθήκες στις οποίες μπορεί να αναπτυχθεί και ο περιορισμός είναι ίδιος με αυτούς που έχει η ζωή στη Γη, γ) η βιολογία σε έναν άλλο πλανήτη θα είναι ίδια με τη βιολογία στη Γη και ότι δ) οι εξωγήινοι δεν καλύπτονται από… αδιάκριτα μάτια άλλων εξωγήινων πολιτισμών και θέλουν να βρεθούν.
Έχουμε υιοθετήσει μία ανθρωποκεντρική προσέγγιση – και πώς θα μπορούσαμε άλλωστε, τη στιγμή που η μόνη μορφή ζωής που γνωρίζουμε είναι αυτήν στον πλανήτη μας. Ωστόσο, με την εξέλιξη των τηλεσκοπίων μας, τόσο αυτών που είναι αποκλειστικά αφιερωμένα στον εντοπισμό εξωγήινης ζωής όπως το SETI, όσο και εκείνων που παρατηρούν εξωπλανήτες, όπως το Kepler ή το James Webb, που θα εκτοξευθεί σε δύο χρόνια, οφείλουμε να εξελίξουμε και την περιγραφή του ερωτήματος που θέλουμε να απαντήσουμε, ώστε να μην περιέχει κρυφές υποθέσεις για τη φύση της εξωγήινης ζωής. Βέβαια, μία τέτοια κατεύθυνση δεν μπορεί να υιοθετηθεί κατευθείαν, γιατί αφήνει πολλές παραμέτρους ανοιχτές, για την ακρίβεια πολύ περισσότερες από όσες μπορούμε να περιορίσουμε παρατηρησιακά. Η έρευνα όμως για εξωγήινη ζωή δεν απαιτεί μόνο τεχνολογική και επιστημονική πρόοδο, αλλά μία αλλαγή φιλοσοφίας για τη θέση μας στο Σύμπαν, η οποία βρίσκεται ακόμη σε εμβρυικό στάδιο. Πού, ποιος και γιατί είναι ο άνθρωπος.
Για τους ενθουσιώδεις του ερωτήματος αυτού, προτείνω ανεπιφύλακτα το βιβλίο “Αν υπήρχαν… πώς θα ήταν;” του Clifford Pickover. Για εμένα, αποτέλεσε τεράστια αλλαγή προοπτικής, διότι περιέχει μία προσέγγιση από τη ματιά ενός βιοχημικού και συζητά θέματα όπως η εμφάνιση, οι αισθήσεις, το φύλο, η αναπαραγωγή και η προέλευση της εξωγήινης ζωής. Το υπέροχο αυτό ανάγνωσμα, που είναι αφιερωμένο στα Τσίλα, τους υπερνοήμονες γυμνοσάλιαγκες που κατοικούν σε κάποιο μακρινό αστέρα νετρονίων, με έβγαλε από το μικρό διαστημικό μου σπίτι και με άφησε να αναρωτιέμαι: Τι θα συνέβαινε, αν ανακαλύπταμε ότι οι εξωγήινοι απλώς σταμάτησαν στη γη για να κάνουν πιπί τα παιδιά τους; (Τζέι Λίνο, 1997).
Comments are closed.