Press "Enter" to skip to content

Η ιστορική κλίμακα στην πολιτική σκέψη

Η εμπειρία μου από την κοινωνική ζωή μού αποδεικνύει καθημερινά όλο και περισσότερο ότι πολλές από τις πολιτικές διαφωνίες μας βασίζονται κυρίως στη διαφορετική ιστορική κλίμακα που χρησιμοποιούμε για να αναπτύξουμε τα πολιτικά μας επιχειρήματα. Όταν τα ερωτήματα δεν είναι φιλοσοφικά, κάποιος, με κάποιο τρόπο, χρησιμοποιεί μια διαφορετική κλίμακα από κάποιον άλλο προκειμένου να ερμηνεύσει τον κόσμο, τις ανθρώπινες κοινωνίες, τις οικονομικές θεωρίες και συστήματα. Πολλές φορές η διαφωνία είναι απλά ένα ζήτημα γνώσης επί συγκεκριμένων ζητημάτων και ως εκ τούτου είναι δύσκολο και αγενές να αναδείξει κανείς την άγνοια του συνομιλητή του, καθώς κανένας δεν έχει την απόλυτη γνώση επί οποιουδήποτε ζητήματος. Ωστόσο, είναι αρκετά σημαντικό να χρησιμοποιούμε τα σωστά εργαλεία και ίσως είναι εξίσου χρήσιμη η συζήτηση για το πώς αυτά επιλέγονται.

Η εξέλιξη της πολιτικής δεν είναι τίποτα περισσότερο από την ιστορία των κοινωνιών μας και της σκέψης που τις διαμόρφωσε, η οποία τροφοδοτείται από την πραγματικότητα παράγοντας νέα. Η ερμηνεία των αιτιών και των αποτελεσμάτων είναι εξέχουσας σημασίας προκειμένου να μπορέσει κανείς να ερμηνεύσει το μέλλον και να προτείνει λύσεις για ένα καλύτερο. Πολλοί από εμάς συμφωνούμε όσο αφορά το παρόν, μερικοί όσο αφορά το παρελθόν και πολλοί λίγοι όσο αφορά το μέλλον, όταν αυτό είναι μεγαλύτερο από την επόμενη μέρα.

Είτε μιλάμε για το παρελθόν, είτε για το μέλλον, αντιλαμβανόμαστε το παρόν ως μια στιγμή σ’αυτή την εξέλιξη. Όλοι μας; Όχι! Αυτό είναι ένα πρώτο επίπεδο ιστορικής κλίμακας ή το επίπεδο της πλήρους απουσίας οποιασδήποτε ιστορικής κλίμακας στην πολιτική σκέψη. Κάθε σκέψη, κάθε ατόμου, είναι πολιτική, ανεξαρτήτως του πόσο ανώριμη μπορεί να είναι. Έτσι, οι σκέψεις των ανθρώπων που βλέπουν το παρόν ως μια αιώνια κατάσταση, είναι πολιτικές και περιέχουν την παντελή έλλειψη της ιστορικής κλίμακας της κοινωνικής εξέλιξης. Δεν ξέρουν και δεν ενδιαφέρονται να μάθουν για το χθες, ακόμα κι αν αυτό αφορά μερικά χρόνια πριν. Δε μπορούν να προβλέψουν πώς οι προτεινόμενες λύσεις μπορεί να δουλέψουν στο μέλλον, επειδή βλέπουν μόνο την απόλυτα αναγκαία λύση του σήμερα. Αυτοί είναι άνθρωποι που πιο εύκολα παρασύρονται από το λαϊκισμό, πολύ πιθανώς η μεγάλη πλειονότητα των σύγχρονων κοινωνιών.

Αν θέλουμε να δούμε το πρώτο, πρωταρχικό επίπεδο της πολιτικής σκέψης υπό ιστορική κλίμακα, βρίσκουμε εκείνους τους ανθρώπους που ιδεολογία τους είναι η προσωπική τους εμπειρία. Προφανώς, αυτή η προσέγγιση υστερεί σε πολλά, όπως την ικανότητα να συνδιάζει κανείς την κοινωνική πείρα ή την πείρα της ανθρωπότητας σε μια σειρά ζητήματα και προβληματισμούς, ωστόσο επικεντρώνεται μόνο σε μια στιγμή που αντιστοιχεί στο χρονικό διάστημα της ζωής ενός ανθρώπου. Ανεξαρτήτως αν πρόκειται για έναν έφηβο ή κάποιον ηλικιωμένο, πολλοί άνθρωποι κρίνουν μόνο με βάση όσα έχουν δει στη ζωή τους, όντας πάντα απολύτως βέβαιοι για τα γεγονότα, χωρίς να αναρωτιούνται αν αυτά είναι κομμάτι μιας μεγαλύτερης ιστορικής καμπύλης ή ακόμα και σημεία των δεδομένων στα όρια του στατιστικού λάθους. Το εμπόδιο που συναντά κανείς μιλώντας μ’αυτούς τους ανθρώπους είναι η απάντηση που δίνουν, που μοιάζει με “αυτά πάνε, πέρασαν”, αναφερόμενοι σε ιστορικά γεγονότα που διαδραμάτισαν κυρίαρχο ρόλο στη διαμόρφωση των σύγχρονων κοινωνιών.

Η επόμενη κλίμακα, η οποία είναι η πρώτη που μπορεί να συναντηθεί σε πολιτικές και οικονομικές θεωρίες που θεωρούνται σοβαρές από ένα ευρύ κοινό, είναι η κλίμακα του παρόντος κοινωνικοοικονομικού συστήματος. Σε κάθε πολιτικό σύστημα, εκείνοι που επωφελούνταν από αυτό, ήθελαν να πιστεύουν ότι ο παρών κοινωνικοοικονομικός σχηματισμός θα είναι αιώνιος. Στοχάζονται το αύριο με επιστημονικά εργαλεία, αλλά με περιορισμένα δεδομένα και αμέτρητα αξιώματα για τις οριακές συνθήκες των ανθρώπινων κοινωνιών. Κρίνουν την ευμάρεια μιας κοινωνίας με βάση την ικανότητα της να λειτουργεί καλά πάνω σε μια συγκεκριμένη οικονομική βάση, θεωρώντας τη αέναη. Ακόμα κι αν γνωρίζουν καλά ότι το εκάστοτε σύστημα ξεκίνησε σε μια δεδομένη στιγμή, θέλουν να πιστεύουν ότι δεν υπάρχει τέλος. Σήμερα, αυτό συμβαίνει με τον καπιταλισμό, ο οποίος περιγράφεται ακόμα και ως αντανάκλαση της “ανθρώπινης φύσης” σε πολλές σοβαρές συζητήσεις, αλλά νωρίτερα στην ιστορία το ίδιο γινόταν σε άλλα συστήματα. Ίσως το πιο θαυμαστό παράδειγμα είναι αυτό του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, που πίστευαν ότι η δουλεία είναι μια φυσική κατάσταση.

Αυτή η αναδρομή μας φέρνει στην επόμενη κλίμακα που περιέχει παρόμοια επιχειρήματα, ωστόσο σε πολύ μεγαλύτερη ιστορική έκταση. Υπάρχουν άνθρωποι που παίρνουν τη γνωστή ως σήμερα ανθρώπινη ιστορία, με τα όσα ευρήματα έχουν αποκαλυφθεί και την πρόοδο από τις πρώτες κοινωνίες ως σήμερα, ως την απόλυτα γνωστή καμπύλη της εξέλιξης. Συνδέουν την εκμετάλλευση με τη φύση των ανθρώπινων κοινωνιών. Ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι σε αρκετές περιπτώσεις αναφέρονται σε γραπτά από την αρχαιότητα προκειμένου να υποστηρίξουν ότι “έτσι ήταν πάντα, ποτέ δεν αλλάξαμε”, αναφερόμενοι προφανώς σε γραπτά από εκμεταλλευτικές κοινωνίες, καθώς δεν υπάρχει γραφή πριν από αυτές.

Ωστόσο, υπάρχει μια άλλη ιστορική κλίμακα, η οποία λαμβάνει υπόψη της το σύνολο της εξέλιξης του είδους μας, από το πρώτο βήμα στα πίσω πόδια μας, ως την εξάπλωση μας σε έναν ολόκληρο πλανήτη, μια εξέλιξη που περιλαμβάνει μόνο ένα μικρό κλάσμα γνωστής ιστορίας και ένα μικρό κομμάτι αυτής αφορά την περίοδο της ανθρώπινης εκμετάλλευσης. Επί του θέματος, όντας παθιασμένος με την ιστορία, όταν με ρωτάει κανείς ποια ιστορία μ’αρέσει περισσότερο, απαντώ “η σύγχρονη, τα τελευταία 6000 χρόνια”. Όταν ξεκινάμε να βλέπουμε το είδος μας υπό αυτό το πρίσμα, η εκμετάλλευση αρχίζει να μοιάζει μόνο ένα πέρασμα, από ένα είδος συμπεριφοράς, νομαδικό, σε ένα άλλο, κοινωνικό. Κάθε αρχή και δύσκολη και σε περίπου 300000 χρόνια ύπαρξης του Homo sapiens, μόνο ένα μικρό ποσοστό τους αντιστοιχεί στο δειλό ξεκίνημα της κοινωνικής ζωής. Καθώς θεωρούμε ότι θα υπάρχουμε ως είδος για πολύ περισσότερο απ’όσο καταφέραμε μέχρι σήμερα, ποιος μπορεί να πει ότι βρήκαμε τα πάντα για τη συνέχιση της παρουσίας μας στον κόσμο; Η απουσία της οποιασδήποτε βεβαιότητας πάνω σ’αυτό το ερώτημα είναι απλά η επιστημονική ωριμότητα και η υπόθεση ότι θα βρούμε τον τρόπο για να ξεμπερδέψουμε από όποια αυτοκαταστροφική συμπεριφορά μοιάζει περισσότερο φυσική από κάθε “αιώνια οικονομική θεωρία”.

Τέλος, υπάρχει και η πραγματική ιστορική κλίμακα, αυτή που γνωρίζουμε ως σήμερα, η πραγματικά φυσική, η ιστορία του σύμπαντος. Μόνο όταν δούμε τα καθημερινά, σύγχρονα, ιστορικά γεγονότα ως μια στιγμή, ένα πέρασμα από ένα χρόνο στον επόμενο, αρχίζουμε να αποκτούμε την ικανότητα να σχεδιάσουμε την καμπύλη της πολιτικής μας εξέλιξης. Έτσι, σ’αυτό το ερώτημα, ενυπάρχουν άλλα, όπως τι είναι σωστό και τι λάθος, τι δίκαιο και τι άδικο, ωστόσο, η αντίληψη για το τι είναι εφικτό και φυσικό αλλάζει ολοκληρωτικά σε σχέση με τα πρώτα ή τελευταία επίπεδα απουσίας της φυσικής ιστορικής κλίμακας.

Αν επιθυμούμε να κατανοήσουμε οτιδήποτε στις ανθρώπινες κοινωνίες, έχουμε ανάγκη να το εξετάσουμε ως μια στιγμή, ένα πέρασμα, εκτείνοντας τις γνωστές κλίμακες. Αν θέλουμε να κατανοήσουμε την ανθρώπινη φύση θα πρέπει να εκτείνουμε την κλίμακα μας στην ίδια τη ζωή, ύστερα στο γνωστό σύμπαν και όλη τη γνώση που έχουμε για το τι μπορεί να υπάρχει πέρα από αυτό. Έτσι, θα μπορούμε να μιλάμε μεταξύ μας και να λέμε ανοιχτά τις απόψεις μας για την εξέλιξη του αύριο που χρειαζόμαστε να λάβει χώρα σήμερα, όχι προκειμένου να δώσουμε μια τελική λύση στην ιστορική μας εξέλιξη, αλλά για να φέρουμε πιο κοντά το επόμενο βήμα, ένα βήμα άγνωστο αλλά σίγουρα ένα βήμα προόδου.

Comments are closed.

© Publica 2017 - 2025